Staraja Volia

Старая Воля (Stara Wola) – колішні маёнтак на тэрыторыі былога Пружанскага павету, на Палессі.

Ранняя ўгадка ў пiсьмовых крынiцах датуецца 1537 рокам, калі каралева Бона даравала Старую Волю Шарашоўскаму касцёлу.

Уладальнікамі Старае Волі з другое паловы XVI ст. былі прадстаўнікі баярскага (шляхецкага) роду Старавольскіх. У справе 1577 року ўзгадваецца тагачасны ўладальнік маёнтка – Базыль Сасін Старавольскі (Bazyli Sasin Starowolski).

Урывак справы 1577 року

У заяве ад 1614 року ўладальнікам Старое Волі, як і раней, з’яўляўся Базыль Старавольскі (Bazyli Starowolski), было ў яго як мінімум 2 сыноў, сярод якіх Ян (Jan Starowolski) і Шымон Старавольскі – пісьменнік, каталіцкі святар.

У 1632 року, маёнтак больш не належыў роду Старавольскіх, да жніўня гэтага року быў ва ўласнасьці каралеўскага шляхціча, Белавежскага і Камянецкага лясьнічага Яна Махвіча (Jan Machowicz), а з 11 жніўня 1632-га ён перадаў маёнтак старасьце Мельніцкаму – Альбрыхту Савіцкаму (Albrycht Wojciech Sawicki).

Урывак справы 1632 року

Верагодна, што дачка Альбрыхта Савіцкага, якая мела імя Ганна (Anna Sawicka) у 1659 року пабралася шлюбам з падкаморнікам Чэрніхоўскім – Марцэліянам Жардецкім (Marcelin Władysław Żardecki) і такім чынам маёнтак у якасьці пасагу перайшоў роду Жардецкіх.
Як вынікае са справы 1663 року, гаспадаром тут быў менавіта Марцэліян Жардецкі.

Па дадзеным на 1775 рок уладальнікам маёнтку з’яўляўся Нэрэўш Врэдт (Nereusz Wredt) – вайсковец інфлянскі, дэпутат трэбунату Вялікага Літоўскага ад ваяводства Берасьцейскага. Належала яму тут вёска Старая Воля з 13 дамамі.

Скарочанае апісанне інвентару маёнтка Старая Воля, які належыў Нэрэўшу Врэдту, ад 5 студзеня 1770 року. На ўездзе ў двор брама падвойная з форткаю драніцаю (драўляныя дошкі) крытая, над якою дах падпіраюць 4 слупы. За брамаю адразу двухпавярховы сьвіран, крыты драніцаю і часткова саломаю. Ад сьвірану цянгецца шэраг гаспадарчых пабудоваў стайня, паветка, 2 хлевы, каморка і ўсё гэта саломаю крытае. Далей месьціцца бровар драніцамі крыты. Непадалёк бровару стаіць пекарня асобным будынкам. Потым стаіць сядзібны дом з вокнамі. Праход да дому з 2 дзьвярамі, адныя непасрэдна ў дом, другія ў сені вядуць. У доме праз сені кухня з двума дзьвярамі, камора таксама з 2 дзьвярамі і 2 вокнамі. За домам яшчэ ёсьць гумно на двух слупах, што не мае дзьвяроў. Яшчэ далей амбар збожжавы, стадоля саломаю крытая з двума падвойнымі дзьвярамі. Усе пабудовы на тэрыторыі двара збалансавана агароджаны.

Старонка №1-2

З канца XIX ст. адміністратыўна маёнтак знаходзіўся на тэрыторыі Міхайлаўскае воласьці, Пружанскага павету, Гарадзенскае губерні.

Маёнтак на мапе 1850-х

У сярэдзіне 1860-х уладальнікам маёнтку з’яўляўся Караль Врэдт (Karol Wredt), з зямельным надзелам у 258 дзесяцінаў.

З успамінаў Каетана Крашэўскага, Wspomnienia i zapiski dzienne z lat 1830-1881

Пасьля анты-расейскага паўстання 1863-1864 рокаў, у перыяд з 30 лістапада 1864-га па 6 верасьня 1872-га, частка зямельных надзелаў маёнтка Старая Воля, што належала Уладзіміру Врэдту (расейскія ініцыялы В.Ф.), была выкупленая часоваабавязанымі сялянамі.

У 1880-х уладальнік – Уладзімір Врэдт (Włodzimierz Wredt), а ягоны зямельны надзел на тыя рокі складаў 573 дзесяцінаў.

Маёнтак на мапе 1880-х

У сярэдзіне 1880-х маёнтак быў выстаўлены на продаж, інфармацыя аб гэтым была разьмешчана таксама ў газеце “Kurjer Warszawski. R.64, nr 142 (23 maja 1884)”.

Пасярод вёскі Стараволя дарога была выкладзеная брукаванкаю. Пры вёсцы карчма існавала, працавала кузьня.

Уладзімір Врэдт быў знаёмы з рознымі прадстаўнікамі Пружанскае шляхты, сяб раваў з Каетанам Крашэўскім з Доўгага, разам навучаліся ў школе, таму Каетан часам узгадваў яго ў сваіх нататках.

З успамінаў Каетана Крашэўскага, Wspomnienia i zapiski dzienne z lat 1830-1881

Перад Першаю Сусветнаю Вайною (да 1914-га) зямельныя надзелы маёнтку былі часткова парцэляваныя, 148 дзесяцінаў зямлі набылі 105 пакупнікоў.

Фрагмент стаўка, фота А. Федарук, 2004 року

Хата на месцы, дзе стаяў сядзібны дом Врэдтаў, 2012

Krynicy:
Mikołaj Rozanow – „Powiat Prużański (Szkic Historyczny)” 1935 rok, str. 75-84
P.Sz.Towpik – Szlachta traktu pruzanskiego posiadajaca poddanych, wedlug spisu podymnego dla woj. brzeskiego litewskiego z 1775 r.
Kajetan Kraszewski – Silva rerum. Wspomnienia i zapiski dzienne z lat 1830-1881. Kronika domowa., str. 41-42, 292, 430
Акты Виленской археографической комиссии: Том XXXV. Инвентари староств, имений, фольварков и деревень за вторую половину XVIII века., стр. 175-177
rgia.su
genealodzy.pl
Опись документов Виленского Центрального архива древних актовых книг. Выпуск 10. Акты Брестского городского суда за 1575-1715 годы. Вильна, 1913 год, 80, 177 стр.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 11, 1890 rok, str. 266
Алексей Харузин, “Славянское жилище в Северо-Западном крае. Из материалов по истории развития славянских жилищ”, Вильна. 1907 год, приложение
П. Диковъ, “Списокъ землевладѣній въ Гродненской губерніи”. Изд. гродненскаго губернскаго статистическаго комитета. Гродна. 1890 год, стр. 205