Сялец

Сялец (Sielec) – былы маёнтак шляхецкіх радоў Радзівілаў, Сапегаў і Замойскіх на тэрыторыі колішняга Пружанскага павету, на Палессі.

Да 1521 року маёнтак Сялец належыў роду Вяшторт-Гамшэяў (Wiesztort Homszej), гаспадарамі тут былі Станіслаў і Соф’я Вяшторт-Гамшэі.
У сярэдзіне XVI ст., пры каралеве Боне, тут быў збудаваны замак, які называлі Сялецкі Палац, а таксама новы касьцёл і кальвінская царква.

З кнігі 1895 року

У 1555 року Бона перадае маёнтак Сялец з зямельнымі надзеламі Станіславу Фальчэўскаму (Stanisław Falczewski) – старасьце Кобрынскаму.

У 1570-м па загаду караля Жыгімонта I Сялец пераходзіць прадстаўнікам найбуйнейшага ў Вялікім Княстве Літоўскім магнацкага роду – Радзівілам.
Гаспадарамі тут былі Крыштап Радзівіл (Krzysztof Radziwiłł) [1585-1640] і Ганна з Кішкаў (Anna Kiszka) [1587 – 1642].

Kryštap Radzivił

Потым уся уласнасьць перайшла на іхняга сына – Януша Радзівіла (Janusz Radziwiłł) [1612-1655] – гетман вялікі літоўскі.

[Dokument] Janusz Radziwiłł do króla Zygmunta III] (Sielec 02.04.1607)

Пры Радзівілах у Сяльцы быў пабудаваны Кальвінскі збор.
Пасьля сьмерці гетмана Вяліка-Літоўскага Януша Радзівіла Малодшага (Janusz Radziwił) [1612-1655], у часе войнаў з Сапегамі, труна з ягоным целам была перавезена ў Сялец і некаторы час захоўвалася там, магчыма ў тым самым Кальвінскім зборы.

Як узгадваецца ў справе 1664 року, у тое час маёнтак належыў харунжаму вялікаму літоўскаму Багуславу Радзівілу (Bogusław Radziwiłł).

Bogusław Radziwiłł

З 1716 року Сялец пераходзіць у рукі не меньш знакамітага беларускага шляхецкага роду – Сапегаў.
У 1717-м, па разрухах і спусташэннях у часе войн, па загаду Аляксандра Сапегі (Aleksander Sapieha), Сялец становіцца часткаю маёмасьці Кляштару Ордэну Катэзіянцаў у Бярозе-Картузскае, будаўніцтва якога фундаваў Леў Сапега.

Па дадзеным на 1775 рок уладальнікам Сяльца быў Аляксандр Міхал Сапега (Aleksander Michał Sapieha) [1730-1793] – падскарбі дворны Вялікі Літоўскі ў 1750-1754, ваявода полацкі ў 1754-1775, гетман польны ВКЛ у 1762-1775, канцлер Вялікі Літоўскі 1775-1793. Належала яму мястэчка Сялец разам з 99 хрысьціянскімі дамамі і 25 дамамі жыдоўскімі. Разам з тым належыла яму 10 дамоў у Агародніках, 64 у Сашыцы, 7 у Зубачах, 58 у Плахава, 27 у Варажбітах, 35 у Нарутовічах, 36 у Аніцэвічах, 44 у Осаўцах, 9 у Сілоўшчыне, 4 у Марможава, 18 у Ясевічах, 7 у Панасевічах, 31 у Бортнавічах, 15 у Міхновічах, 9 у Давідавічах, 43 у Скорцах, 2 у Рагачах, 20 у Пінянах, усіх агулам 565 дамоў.

Аляксандар Міхал Сапега, XVIII век

У 1793 року ўладальнікам мястэчка Сялец быў сын Аляксандра Міхала – Францішак Сапега (Franciszek Sapieha) [1772-1829] – вялікалітоўскі дзяржаўны, генэрал артылерыі, удзельнічаў у падрыхтоўцы паўстання пад кіраўніцтвам Тадэуша Касцюшкі ў 1794 року.

Францішак Сапега. Мастак Я.-Б. Лямпі, XVIII ст.

Ягоны сын Яўстах Каятан Сапега [1797-1860] браў удзел у паўстанню 1830-1831 рокаў супраць расейскага панавання, па задушэнню паўстання эмігруе ў Францыю. Маёнтак пераходзіць да ягонае сястры – Анэлі (Aniela Sapieha) [1801-1855].

У 1857 року на агульным сходзе дэпартаментаў сенату было прынята рашэнне аб аднаўленні шляхцічам маёнтка Сялец правоў на валоданне ранешнімі зямельнымі тэрыторыямі, межы якіх былі парушаныя спадчыннікамі князёў Радзівілаў.

Анэля Сапега пабралася шлюбам з Кастусём Замойскім (Konstanty Zamojski) і з таго моманту гэта маёмасьць Замойскіх.
З 1859 року і да самой сьмерці гаспадаром тут быў ейны сын граф Юзэф Замойскі (Józef Zamojski) [1835-1878].

Józef Zamojski

А ў 1879-м ва ўласныя правы ўступіў Зігмунт Гольч (Zygmunt Golcz). З таго моманту і да першае сусветнае вайны менавіта Зігмунт Гольч – з’яўляўся самым буйным землеўладальнікам Пружанскага павету.

Апошнімі ўладальнікамі Сяльца, у 1920-30-х, былі прадстаўнікі шляхецкага роду Ротаў.
Па інфармацыі на 1931 рок, зямельныя Сялецкія надзелы належылі Марыі (Maria Roth), Канстантыну (Konstanty Roth) і Яўгену (Eugenjusz Roth).

З выдання 1931 року

Крыніцы:
Фёдор Покровский, Археологическая карта Гродненской губернии. Вильна, 1895 год, стр. 132
Mikołaj Rozanow – „Powiat Prużański (Szkic Historyczny)” 1935 rok, str. 75-84
P.Sz.Towpik – Szlachta traktu pruzanskiego posiadajaca poddanych, wedlug spisu podymnego dla woj. brzeskiego litewskiego z 1775 r.
Л. Несцярчук “Замкi, палацы, паркi Берасцейшчыны” 2002, стр. 91-92
www.muzeumzamoyskich.pl
www.wbc.poznan.pl
pl.wikipedia.org
pther.net
Poleski Dziennik Wojewódzki. 1931, nr 14, str. 342-343